In Veenhuizen wist iedereen: In Esserheem of Norgerhaven zaten veel verpleegden het naar de zin hadden, maar zo dacht niet iedereen daarover, sommigen wilden maar één ding. Ontsnappen aan die strenge regels en tucht.

Dat waren in het algemeen mannen die al meermalen met de veldwachters in aanraking waren geweest. Geen echte zware jongens, maar zoals smokkelaars, stropers, bepaalde vechtersbazen en dieven.

In het Derde Gesticht was het meestal rustiger. Daar zaten vooral bedelaars, mannen die juist blij waren als ze in Veenhuizen mochten blijven. In de zomer zwerven ging nog wel, maar als de herfst kwam en het koud werd, wilden ze maar wat graag terug naar een bed, eten en een dak boven hun hoofd. Een ontsnapping gebeurde daarom op ‘Het Derde’ bijna nooit.

Op het Eerste en Tweede lag dat toch wel even anders. Daar was niet iedereen van plan om te blijven wachten tot hij ontslag kreeg uit de inrichting.

Zo brak er op 21 april 1880 onrust uit: vijf mannen sloegen op de vlucht. Ze renden, met lege zakken maar snelle benen, de heide op in het Fochteloërveen bij Oosterwolde.

Drie veldwachters, Koolhof, De Bruin en Mulder werden eropaf gestuurd om ze te pakken. Toen ze het vijftal eindelijk inhaalden, ging het direct mis.

De mannen hadden onderweg stokken en stukken hout opgeraapt. Er ontstond een felle vechtpartij. Veldwachter Koolhof kreeg het zwaar te verduren. Hij raakte gewond aan zijn hoofd en arm, met zes wonden als resultaat.
Zijn collega’s kwamen er iets beter vanaf, al werd bij een van hen het uniform helemaal kapot gescheurd.

De situatie liep uit de hand. Gelukkig kwamen veldwachters Nakken en Holt snel te hulp. Nakken gebruikte zijn sabel: daarmee sneed hij de hakken-pezen van een gevangene door en verbrijzelde bij een ander het schouderblad. Een derde gevangene kreeg een zware beenwond en kon niet meer verder lopen.

Twee anderen wisten te ontsnappen. Ze verstopten zich in een huis in Fochteloo, bij meneer A. Dorprechter. Maar ook zij werden later, totaal uitgeput, gearresteerd.

De ingerekende mannen waren zo moe dat ze niet eens meer konden lopen. Ze werden “per as” (met paard en wagen) teruggebracht naar Veenhuizen. De zwaar gewonde gevangene moest blijven liggen totdat hulp kwam. Daarna werden ze allemaal overgebracht naar Assen en daar in hechtenis gezet.

Voor veldwachter Koolhof liep het slecht af. Hij verloor veel bloed en moest lang worden verpleegd. Hij zou nooit meer helemaal de oude worden.

In Veenhuizen wist men het toen al: een ontsnapte gevangene achtervolgen was nooit zonder gevaar en wie zijn plicht deed als veldwachter, liep ook toen al altijd risico…